Wojciech Fangor — malarstwo, rysunek i formy przestrzenne
O kolekcji
W 1999 r. Wojciech Fangor powrócił do Polski po 38 latach pobytu za granicą. Z Polski wyjechał w 1961 r., w 1966 emigrował do USA, od 1989 r. mieszkał w Santa Fe w Nowym Meksyku. Tam — w związku z planowaną na 1990 rok wystawą monograficzną w warszawskiej Zachęcie — podjął decyzję o podarowaniu Polsce dużej kolekcji swoich dzieł. Kolekcję 109 prac, 84 obrazów i 25 rysunków z różnych lat, gromadzonych przez artystę, przekonanego, że to dzieła ważne w jego twórczym dorobku, przejęła Fundacja Kultury Polskiej. Wystawa „Wojciech Fangor. 50 lat malarstwa” czynna była w październiku 1990 r. w Zachęcie, wydano z tej okazji katalog. Życzeniem twórcy było przekazanie całej kolekcji jednemu muzeum; Fundacja w porozumieniu z artystą umieściła kolekcję w Muzeum Okręgowym w Radomiu.
W 1994 r. po raz pierwszy obrazy z kolekcji pokazano w Muzeum Okręgowym w Radomiu na wielkiej wystawie, przygotowanej przez artystę przy współpracy Piotra Zamecznika, syna Stanisława. W następnym roku odbyły się dwie wystawy — w Muzeum w Chełmie i Galerii Starej BWA w Lublinie. Radomskie muzeum, dziś Muzeum im. Jacka Malczewskiego, przechowuje ten ogromny dar — podarowany Państwu polskiemu. Nigdy jeszcze ta kolekcja nie została pokazana w całości w jednym miejscu, wśród 84 obrazów są dzieła ogromnego formatu (długości 5 i 6 metrów). Ten zespół dzieł mógłby wypełnić osobny pawilon ekspozycyjny. Jest to największa i najbardziej znacząca kolekcja prac jednego twórcy w zbiorach powołanego w 1990 r. oddziału — Muzeum Sztuki Współczesnej w Radomiu. Swój pierwszy jubileusz, pięciu lat działalności, Muzeum Sztuki Współczesnej uczciło w 1996 r. pokazem zespołu rysunków Fangora.
Prezentując twórczość artysty w BWA w Katowicach, pragnę przypomnieć, że dwukrotnie obrazy z tych zbiorów były tu pokazywane: w 1995 r. na wystawie „Sztuka mediacji energetycznych”, której kuratorem był Józef Robakowski, i w 2000 r. na wystawie „Język geometrii II” autorstwa Bożeny Kowalskiej.
W 1989 r., kiedy Wojciech Fangor podjął decyzję podarowania dzieł, nie planował powrotu. Ale w 1995, w południowej Francji, gdzie wykładał malarstwo w amerykańskiej szkole, pomyślał o osiedleniu się we Francji, porzucił tę myśl, i zaczął myśleć o Polsce.
O wystawie
Obecna wystawa w Katowicach jest pierwszą dużą wystawą indywidualną Wojciecha Fangora od czasu jego powrotu do Polski, przygotowana została w roku jego 80. urodzin. Większość dzieł prezentowanych tu pochodzi z okresu twórczości artysty, który on sam nazywa okresem „pozytywnej przestrzeni iluzyjnej” (lata 195-1973) — wówczas odkrył, że możliwa jest iluzja przestrzeni rozwijającej się w przeciwnym kierunku niż przestrzeń renesansowa, nie w głąb obrazu, a w kierunku widza. Powstające w tych abstrakcyjnych obrazach (koła, później fale) iluzje optyczne (silny efekt pulsowania) sprawiły, że jego obrazy były kojarzone z op-artem. Te właśnie obrazy wzbudziły w Europie i Ameryce zainteresowanie i przyniosły autorowi sukces.
W książkach poświęconych sztuce nowoczesnej w Polsce i na wystawach ukazujących jej historię, sztuka Wojciecha Fangora prezentowana jest poprzez obrazy z pulsującymi kręgami, ale artysta także później podejmował nowe poszukiwania. Łączy te poszukiwania analiza widzenia — widzenie dyktuje obraz, który staje się przedmiotem analizy. Kuratorzy wystawy chcieli zwrócić uwagę na ostatnie niemal obrazy artysty, z lat 90., pokazane tu poprzez cykl „Krzeseł”. Obrazy te prezentowane były w kwietniu w Galerii Rogatka w Radomiu razem ze stojącymi przed nimi na podestach modelami, czyli prawdziwymi krzesłami; to skłaniało do pytań, co jest rzeczywistością, a co jej obrazem; paradoksalnie obraz wydawał się rzeczywistością, a rzeczywiste krzesło przestrzenną projekcją; wystawa uświadamiała raz jeszcze niezwykłą siłę obrazów artysty. Nawet wówczas, gdy — wydaje się — malarz powraca do początków swoich poszukiwań na drodze sztuki nowoczesnej.
Wystawę rozpoczyna zespół pejzaży z okolic podwarszawskich (Wilanów, Klarysew), namalowanych ok. r. 1948, które dziś określamy jako kubizujące. Obrazy z lat 40., rozpoczynające wystawę, i z lat 90., zamykające ją, bliskie sobie, tworzą dla niej istotną klamrę. Wojciech Fangor jest nie tylko twórcą abstrakcji geometrycznej; był to jeden szczególny moment jego twórczych poszukiwań.
Mieczysław Szewczuk, współkurator wystawy (Muzeum Sztuki Współczesnej w Radomiu)
21 czerwca 2002 roku otwarto w katowickim BWA wystawę Wojciecha Fangora (ur. 1922). Otwarcie połączone było z promocją książki Bożeny Kowalskiej pt. „Fangor — malarz przestrzeni”, wydanej w 2001 r. przez Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe oraz Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Ksiażka otrzymała nagrodę 42 Konkursu Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek „Najpiękniejsze Książki Roku 2001”.
Wojciech Fangor należy do najwybitniejszych polskich malarzy. Debiutował w 1949 r. wystawą indywidualną w Galerii Klubu Młodych Artystów i Naukowców w Warszawie, prowadzonej przez Mariana Bogusza. Fangor jest twórcą pierwszego na świecie environment, które zostało przez niego zrealizowane (z udziałem przyjaciela artysty — architekta Stanisława Zanecznika) w 1958 r. w Salonie Nowej Kultury w Warszawie. Nadał twórca temu pokazowi nazwę „Studium przestrzeni”. Także w obrazach tworzonych przez artystę głównym problemem jest przestrzeń.
W 1961 r. Fangor wyjeżdża z Polski rezygnując ze stanowiska docenta w warszawskiej ASP. Początkowo przebywa w Europie: Austrii, Francji i Niemczech, gdzie twórczość jego zyskuje duże zainteresowanie, a następnie emigruje do Stanów Zjednoczonych (1966), gdzie otrzymuje stanowisko profesora na Wydziale Malarstwa Fairleigh Dickinson University w Madison w Nowym Jorku.
Jego malarstwo abstrakcyjnych, pulsujacych kręgów barwnych i fal zyskuje powszechne uznanie i wielkość popularność. Fangor jest jedynym polskim artystą, który został zaproszony i uczestniczył w słynnej międzynarodowej wystawie „The responsive Eye” w Museum of Modern Art w Nowym Jorku w 1965 r. i jedynym polskim artystą, który miał indywidualną wystawę w Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku (1970).
Po 1975 r. artysta powrócił do indywidualnie pojętej, posiadającej kilka zróżnicowanych faz, figuratywności w malarstwie.
Wystawa katowicka prezentuje z bogatej i wielorodnej twórczości Fangora, wybrane przez jej kuratorów, dzieła z trzech tylko okresów jego działalności:
1. z wczesnej fazy malarstwa przedstawieniowego o cechach kubizowania (ok. 1949 r.),
2. z fazy sztuki bezprzedmiotowej obejmujacej poszukiwania z zakresu przestrzeni, ruchu i barw poczynając od fotograficznej dokumentacji „Studium przestrzeni” (lata 1958-1975) stanowiące główny trzon eksozycji,
3. z fazy ostatnich dziesięcioleci — portrety mebli, głównie krzeseł.
Kuratorzy: Bożena Kowalska, Mieczysław Szewczuk
