Galeria Sztuki Współczesnej BWA w Katowicach

Wystawa Linia i chaos prezentuje twórczość wybranych artystów reprezentujących śląską odsłonę ruchu awangardowego w sztuce polskiej.

W lecie 1927 roku młody poeta awangardowy Julian Przyboś przeprowadził się do Cieszyna, gdzie podjął pracę nauczycielską. Jego lekcje stanowiły przede wszystkim świetne, rzeczowe wprowadzenie do wybitnej literatury, a także nowej poezji i sztuki awangardowej. Równocześnie poprzez swoją działalność, utrzymując kontakty z artystami w zachodniej Europie, wpisał miasto na mapę europejskiej awangardy, choć w Cieszynie prawie nikt sobie tego nie uświadamiał.

Jako literat i przedstawiciel awangardy artystycznej, Przyboś był w swoim cieszyńskim okresie bardzo aktywny. W Cieszynie ukazywały się jego nowe, przełomowe zbiory wierszy — Z ponad (1930) i W głąb las (1932) — drukowane w tutejszych drukarniach. Przełomowy pod względem artystycznym tom wierszy Z ponad opublikowany został jako pierwszy tom Biblioteki a.r. Wymagał on niezwykłego kunsztu edytorskiego, który zagwarantowała drukarnia Karla Prochaski z Czeskiego Cieszyna. Z ponad Przybosia i Strzemińskiego to najważniejsza, najbardziej radykalna poetycka publikacja w historii polskiej awangardy i w historii polskiej poezji.

Okres od czerwca 1929 roku do końca 1932 roku to czas ich intensywnej współpracy. Na zlecenie Przybosia w Cieszynie drukowane były również inne publikacje awangardowe. W 1930 roku dzięki niemu w cieszyńskiej księgarni Stuksa powstał jedyny w Polsce punkt wysyłkowej sprzedaży wydawnictw awangardy — Skład Główny Wydawnictw Sztuki Nowoczesnej.

Przyboś działał także energicznie i twórczo na rzecz modernizacji śląskiej kultury.

Oprac. na podstawie tekstu Zbigniewa Macheja Julian Przyboś w Cieszynie.

W roku 1950 Władysław Strzemiński został z przyczyn ideologicznych pozbawiony pracy w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Łodzi. Jego Teoria widzenia, nad którą pracował od zakończenia II wojny światowej, gdzie podsumował swoje doświadczenia artystyczne i teoretyczne, dokonując zarazem skategoryzowania środków artystycznego wyrazu i tworząc pojęcie świadomości wzrokowej, pozostawała w manuskrypcie. Jednym ze studentów, którym Strzemiński powierzył przepisanie rękopisu na maszynie, był Konrad Swinarski, który w poczuciu konieczności zachowania zakazanego dzieła swojego mistrza, przywiózł jego maszynopis do Katowic, udostępniając go swoim kolegom ze studiów w tutejszej PWSSP. W 1951 Klaudiusz Jędrusik powielił tekst maszynopisu Strzemińskiego w 10 egzemplarzach, przekazując je 10 osobom zaintrygowanym koncepcją zawartą w Teorii widzenia.

W 1952 roku umiera Władysław Strzemiński. W środku najczarniejszej nocy stalinizmu Konrad Swinarski, Klaudiusz Jędrusik i grupa młodych katowickich artystów, przy ideowym i teoretycznym wsparciu Juliana Przybosia oraz Tadeusza Kantora, decyduje się na podjęcie wspólnej pracy studyjnej, poza oficjalnymi strukturami i instytucjami głoszącymi idee socrealizmu. W sierpniu 1953 roku w Bradzie, w mieszkaniu prywatnym Sylwestra Wieczorka odbyła się pierwsza wystawa prac studyjnej Grupy — Konrad Swinarski, Klaudiusz Jędrusik, Urszula Broll, Zdzisław Stanek, Tadeusz Ślimakowski, Walter Napieralski. Na wystawie pojawiło się kilka prac Władysława Strzemińskiego. Do grupy po pewnym czasie dołączają Mara Obrębianka, Hilary Krzysztofiak, Stefan Gaida, Irena Bąk i Krystyna Broll, poetka.

W 1954 roku po wystawie w mieszkaniu Mary Obrębianki w Katowicach, do Grupy  dołączają Lech Kunka oraz Stefan Krygier, jak również dziennikarz Andrzej Wydrzyński, któremu bezimienna dotąd grupa zawdzięcza nazwę — ST 53 (od Strzemiński, studyjność, Stalinogród). W 1956 Grupa St-53 przestaje istnieć po zorganizowanej legalnie wystawie w Klubie Pracy Twórczej w Katowicach.

Oprac. na podstawie tekstu Joanny Jędrusik Strzemiński, Swinarski, Jędrusik i Grupa St-53

W roku 1964 z inicjatywy Zygfryda Dudzika, w Katowicach powstała grupa artystyczna ARKAT. Artyści Katowiccy, wpisując się w nurt sztuki awangardowej zapoczątkowany przez grupę ST-53. W skład grupy weszli nie tylko artyści wizualni. W jej składzie znaleźli się m.in. Zenon Moskwa, Roman Nowotarski, Andrzej Urbanowicz, Ludwik Poniewiera, Roman Nyga, Igor Neubaurer, Andrzej S. Kowalski, Henryk Mikołaj Górecki, Eryk Pudełko, Zygmunt Lis, Jan Nowicki, Stanisław Hochul, Tadeusz Figiela. Artyści grupy ARKAT zorganizowali dziesięć wystaw grupowych, trzy edycje Katowickich Spotkań Twórców i Teoretyków Sztuki (1968, 1969, 1970), których rezonans miał zasięg ogólnopolski. W roku 1968 w grupie nastąpił rozłam, wtedy to część twórców podjęła dialog z ówczesną władzą. Doszło również do sporu dotyczącego rozumienia roli i funkcji sztuki oraz artysty. Wokół Urszuli Broll i Andrzeja Urbanowicza zawiązał się nieformalny krąg twórców, który powołał do życia nową grupę artystyczną ONEIRON, do której dołączyli Antoni Halor, Zygmunt Stuchlik, Henryk Waniek.

Oprac. na podstawie Katowicki underground artystyczny po 1953 roku.

W połowie lat 70. XX wieku Cieszyn, za sprawą utworzonej tam filii Uniwersytetu Śląskiego, zaczyna uzyskiwać znaczącą pozycję na kulturalnej mapie regionu. Od 1975 roku pojawia się w tym mieście niezwykła osobowość artystyczna, jeden z najważniejszych twórców sztuki polskiej po II Wojnie Światowej, wybitny pedagog — Jerzy Wroński. W tym też okresie swoją edukację artystyczną rozpoczyna Andrzej Szewczyk (od samego początku zaprzyjaźniony z Markiem Chlandą). Obaj kontynuują tradycje artystyczne Cieszyna, równocześnie odciskając duże piętno na wielu młodych artystach, którzy przyjeżdżają tam na studia.
Jerzy Wroński, po okresie fascynacji i obserwacji natury, którą wykorzystywał w swojej twórczości, szczególnie na obszarze malarstwa materii, w latach osiemdziesiątych podejmuje działania związane z fotografią, zwracając się ku światłu jako kolejnemu — obok ognia i wody — czynnikowi kreacyjnemu jego dzieła. Równolegle powstają wtedy prace Andrzeja Szewczyka — początkowo obrazy na lustrach, później deski pokryte wzorami do dekoracji ścian, skrawki ołówków układane w obrazy czy swoistego rodzaju ołowiane manuskrypty, czyli prace pisane ołowiem na drewnie. Twórczość obu wpisana jest już na stałe w kanon sztuki polskiej.

Zarówno Wroński, jak i Szewczyk to osobowości, które mają największy wpływ na kolejne pokolenia artystów związanych z Cieszynem: by wymienić tylko Marka Kusia, Piotra Lutyńskiego, Krystynę Pasterczyk czy Krzysztofa Morcinka.

Atmosfera stworzona właśnie przez te osoby wywołuje duży ferment twórczy. Powstają galerie: Miejsce (założona przez Krzysztofa Morcinka), a kilka lat później galeria Szara (prowadzona początkowo przez Joannę Wowrzeczkę, a później przez Joannę Rzepkę-Dziedzic i Łukasza Dziedzica). Warto zwrócić uwagę także na Wojciecha Kucharczyka, osiadłego w niedalekim Skoczowie, wszechstronnego artystę, który w swojej pracy zajmuje się zarówno sztukami wizualnymi, jak i muzyką (prowadzona przez niego wytwórnia Mik.Musik stała się istotnym środowiskiem oddziałującym na polską muzykę elektroniczną i eksperymentalną).  Również późniejsza działalność Zamku Cieszyn (którego pierwsza nazwa brzmiała Śląski Zamek Sztuki i Przedsiębiorczości) jest swoistą pętlą czasu, która nawiązuje do wydarzeń z przeszłości, a tacy artyści jak Michał Smandek czy Sławomir Brzoska pokazują, że Cieszyn ciągle zaskakuje swoim potencjałem artystycznym i kulturotwórczym.

• Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

  

• Organizatorzy

  

  

• Współorganizatorzy

   

  

  

  

  

• Patronat medialny